Imkerbond Zoersel

Waar bijengezoem als muziek in de oren klinkt

Menu

De Aziatische hoornaar

© Gilles San Martin

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina)

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) is een exotische wespensoort die sinds mei 2017 in Vlaanderen voorkomt. Hij kwam Europa binnen via een bonsai-kwekerij in Frankrijk in 2004 en heeft zich sindsdien verspreid over Spanje, Portugal, Italië, Duitsland, Groot-Brittannië, Nederland en België. De soort staat erom bekend honingbijenkasten te kunnen binnendringen, en volledige nesten leeg te roven. In november 2017 stond de teller op 15 waarnemingen in België, waarvan 6 in Vlaanderen. Vanaf 2018 werd de soort in alle provincies waargenomen en breidde sterk uit. De soort wordt vaak verward met de onschadelijke Europese hoornaar (Vespa crabro).

Hoe kan je de Aziatische hoornaar herkennen?

Van de Aziatische hoornaar zijn 13 verschillende kleurvormen bekend in Zuid-Oost-Azië. Daarvan is enkel de donkere ondersoort Vespa velutina nigrithorax uit Europa bekend. Bij deze kleurvorm:

  • is het borststuk zwart fluwelig.
  • zijn de poten zwart met opvallende gele uiteinden.
  • is het gezicht oranje-rood
  • zijn de laatste twee achterlijfssegmenten zijn geel-oranje.
  • Werksters zijn tot 25 mm groot, koninginnen worden 30 mm. De Aziatische hoornaar is daarmee iets kleiner dan de Europese hoornaar.

De Europese hoornaar heeft dan weer opvallende rode poten, veel rood aan de kop en op het borststuk en geel op bijna alle achterlijfssegmenten. De Aziatische hoornaar is zeker niet te verwarren met de Aziatische reuzenhoornaar (Vespa mandarinia), die tot nu toe nog niet in Europa werd waargenomen. Deze wordt 45 tot 55 mm lang, heeft een opvallend gele kop en een zwart-geel gestreept achterlijf.

© Daan Delva

Wat eet de Aziatische hoornaar?

Aziatische hoornaars zijn dagactief en hebben een specifiek voedselpatroon en bijhorende jachtmethode ontwikkeld. In zijn oorspronkelijk leefgebied heeft de soort zich gespecialiseerd in het vangen van honingbijen, maar daarnaast worden ook vliegen, sprinkhanen, vlinders en wespen verschalkt. Tot 60% van de prooien bestaan uit wespen en vliegen. Het aandeel honingbijen stijgt in stedelijke omgeving tot 60%. Bij het jagen op honingbijen vliegt de wesp met gestrekte poten heen en weer voor de bijenkast en wacht op terugkerende bijen die keurig uit de lucht worden geplukt. Dit gedrag wordt ook wel ‘bee-hawking’ genoemd. In het najaar jagen de kolonies soms in groep, waardoor ze veel honingbijen in een klap kunnen vangen. Ze kunnen ook bijenkasten binnendringen en richten er dan heel wat schade aan. Door dit specifieke gedrag vormen ze een potentiële bedreiging voor honingbijen en de imkerij. De prooien worden van kop, vleugels en poten ontdaan en worden aan de wespenlarven gevoederd.

Waar leeft de Aziatische hoornaar?

  • In tegenstelling tot de Europese hoornaar maakt de Aziatische hoornaar vrijhangende nesten. Deze zijn vaak elliptisch van vorm en hebben een diameter van 50 tot 80 cm. Secundaire (zomer) nesten worden vaak in hoge bomen zoals populieren en zomereiken gehangen. Nesten worden zowel in landelijke als stedelijke omgevingen teruggevonden. Soms gebruikt de soort ook garages, huizen, poorten en loodsen als nestplaats. Een nest kan meer dan 1000 individuen bevatten en is zo aanzienlijk groter dan dat van de Europese hoornaar.
  • Actuele verspreiding in België

Hoe plant de Aziatische hoornaar zich voort?

Net als veel andere sociale wespen maakt de Aziatische hoornaar jaarlijkse nesten. Het nest wordt in het voorjaar gestart door een bevruchte koningin die succesvol overwinterd heeft. De koningin start in haar eentje met de bouw van een primair nest en zal de eerste werksters zelf grootbrengen. Aan het begin van de zomer wordt een secundair nest gebouwd, dat uitgroeit tot het effectieve nest. Daarna helpen de nieuwe werksters met de verzorging van het broed en het aandragen van voedsel. In een seizoen kan een nest enkele duizenden werksters voortbrengen. In de nazomer worden ook mannetjes en nieuwe koninginnen geproduceerd. Na de paring sterven de mannetjes. De bevruchte koninginnen gaan op zoek naar een plekje om te overwinteren. Aziatische hoornaars kunnen enkele tientallen tot honderden koninginnen per jaar produceren, wat meteen verklaart waarom deze soort zo succesvol nieuwe gebieden koloniseert.

Hoe krijg je de Aziatische hoornaar te zien?

Aziatische hoornaars zijn actief van april tot november, met een piek in augustus en september. Bevruchte koninginnen overwinteren alleen of in kleine groepjes in een goed geïsoleerde schuilplaats (bijvoorbeeld onder schors, in de bodem of in plantenpotten). In tegenstelling tot de Europese hoornaar, is de Aziatische hoornaar enkel overdag actief.

© Jens D’Haeseleer

Weetjes over de Aziatische hoornaar

  • De Aziatische hoornaar heeft niet alleen in Europa voet aan de grond gekregen, maar is intussen ook in Zuid-Korea opgedoken. De Aziatische honingbij (Apis cerana) heeft een afweersysteem tegen aanvallen van de Aziatische hoornaar ontwikkeld. Wanneer een jagende hoornaar het nest nadert, wordt het aantal wachterbijen verdrievoudigd in een poging om de hoornaar te overrompelen. De honingbijen vormen een ‘bijenbal’ rond de hoornaar waardoor de temperatuur zo hoog oploopt dat deze sterft.
  • In de media werd de afgelopen jaren al veelvuldig foutief verwezen naar het gedrag van de veel grotere en agressievere Aziatische reuzenhoornaar, ook wel bekend als de ‘Killer Hornet’. Deze soort werd voor alle duidelijkheid nog NIET in Europa waargenomen.

Wat kan jij doen voor/tegen de Aziatische hoornaar?

Onderzoek heeft aangetoond dat de meeste wespenvallen weinig selectief zijn en vaak meer honingbijen, vliegen en Europese hoornaars wegvangen dan de Aziatische hoornaar. Verwarring met de Europese hoornaar treedt vaak op, waardoor ook het manueel wegvangen en doden van hoornaars niet aan te raden valt: vaak worden hierbij immers Europese hoornaars gedood. Deze soort is inheems, vangt veel minder honingbijen en is zeer zachtaardig. Europese hoornaars zijn rechtstreekse concurrenten van de Aziatische hoornaar en hun aanwezigheid kan ervoor zorgen dat de Aziatische hoornaar zich moeilijker kan vestigen.

De enige manier om de opmars van de Aziatische hoornaar effectief te vertragen is door de vernietiging van de nesten. De bestrijding laat je best over aan professionelen. Zelf nesten behandelen of verwijderen kan gevaarlijk zijn. De soort kan zeer agressief uit de hoek komen wanneer het nest bedreigd wordt. En uiteraard moet je eerst helemaal zeker zijn dat je wel met een Aziatische hoornaar te maken hebt. Nesten van Europese hoornaars dienen dan weer niet bestreden te worden, aangezien dit zeer zachtaardige dieren zijn die weinig bedreiging vormen voor bijen of mensen.

Is de Aziatische hoornaar gevaarlijk??

Hij mag dan groter zijn, de Aziatische hoornaar is minder gevaarlijker dan een gewone wesp. Als hij alleen is, is hij niet agressief of opdringerig. Maar in nabijheid van zijn nest kan hij, net als andere wespen, wel erg defensief worden. Je blijft dan ook best uit de buurt van actieve nesten. Net als gewone wespen kan de Aziatische hoornaar steken. Maar omdat het een groter exemplaar is met een langere angel, zal een steek vervelender aanvoelen. Personen die allergisch reageren op bijen- of wespensteken zijn best extra alert.

Hoe moet je de Aziatische hoornaar bestrijden?

De Aziatische hoornaar staat sinds augustus 2016 op de lijst van de Europese invasieve exoten. Lidstaten van de EU zijn verplicht om de soort bij waarneming te vernietigen. De website www.waarnemingen.be heeft een speciaal meldpunt om gevallen in kaart te brengen.

Onderzoek heeft aangetoond dat wespenvallen weinig selectief zijn en vaak meer Honingbijen, vliegen en Europese hoornaars wegvangen dan de Aziatische hoornaar. Verwarring met de Europese hoornaar treedt vaak op, waardoor ook het manueel wegvangen en doden van hoornaars niet aan te raden valt. Vaak worden immers Europese hoornaars gedood. Deze soort is inheems, vangt veel minder honingbijen en is zeer zachtaardig. Europese hoornaars zijn rechtstreekse concurrenten van de Aziatische hoornaar en hun aanwezigheid kan ervoor zorgen dat de Aziatische hoornaar zich moeilijker kan vestigen.

De enige manier om de opmars van de Aziatische hoornaar effectief te vertragen is door de vernietiging van de nesten. Om een nest te verwijderen, doe je een beroep op de brandweer. Ga in geen geval zelf aan de slag! De soort reageert zeer agressief op verstoring van het nest! Nesten van Europese hoornaars dienen dan weer niet bestreden te worden, aangezien dit zeer zachtaardige dieren zijn die weinig bedreiging vormen voor bijen of mensen.

In Frankrijk, waar de soort al langer gevestigd is, worden larven van de Aziatische hoornaar door een reeks vogels zoals spechten, gaaien en mezen gegeten.

Natuurpunt en de Aziatische hoornaar

Natuurpunt volgt via het invoerportaal www.waarnemingen.be de opmars van de Aziatische hoornaar op. Jij kan hierbij helpen door jouw meldingen door te geven via deze website.

Op 14 juli 2016 werd de eerste lijst van voor de Europese Unie zorgwekkende invasieve exoten gepubliceerd. Op deze lijst werd de Aziatische hoornaar opgenomen. Dit betekent o.a. dat voor deze (onder)soort een totaalverbod geldt op  bezit, handel, transport, teelt en vrijstelling in de natuur.

Meer weten?